Eigenlijk een merkwaardige titel “Raadgevend referendum”. Het suggereert zoveel meer dan het is. Want laten we wel wezen, in wiens raad ben je eigenlijk geïnteresseerd? Wiens raad levert meerwaarde op? Het antwoord zal toch zijn dat raadvragen nuttig is als je dat doet aan iemand die weet waarvoor hij praat, verstand van zaken heeft en zich kan verplaatsen in de context waarbinnen de vraag wordt gesteld.
Mijns inziens voldoet het raadgevend referendum over Oekraïne niet aan deze criteria. De regering doet er daarom goed aan de uitslag terzijde te schuiven. De argumenten waarop de stemmers hun keuze hebben gemaakt zijn voor een groot deel ingegeven door andere redenen dan de binnen de vraagstelling bedoeld was: tegen Europa, tegen de politiek, angst voor toetreding van Oekraïne, er mag geen geld naar het ‘onbetrouwbare‘ en ‘corrupte’ Oekraïne. Emoties speelden vaak een belangrijkere rol dan verstand. Ook de thuisblijvers zijn verdeeld, geen vertrouwen in de waarde van het referendum, voorstemmers die strategisch thuis bleven om zo onder de 30% stemmers te blijven, het gewoon niet weten, etc.
Daarnaast is het referendum georganiseerd met ondersteuning van een stichting die als doelstelling heeft Nederland uit de EG te krijgen. Hierdoor wordt de nee-stem van de oprechte nee stemmer misbruikt voor geheel andere doelstellingen. Het gaat de organisatoren helemaal niet om de Oekraïne! Het land is een makkelijke lokaas om zo een grotere prooi binnen te halen. De organisatoren miskennen daarmee het recht van de Oekraïense bevolking om serieus genomen te worden.
Ook de drempel van 30% is volgens mij ondoordacht in de wet gekomen. Laten we gewoon eens rekenen. Stel 100 mensen moeten iets vinden, 30% gaat stemmen en 60% is tegen. Dat betekent dus dat 18 mensen iets bepalen voor wat de hele groep aangaat op grond van argumenten die voor een deel op foute gronden zijn gebaseerd. Je kunt zeggen dan moeten er maar meer komen stemmen, dat is de kracht van democratie. Maar dat is te kort door de bocht.
Het is ondoenlijk voor de gemiddelde Nederlander om in goed doordacht standpunt te vormen over complexe zaken als internationale verdragen. Stemmen doen we eens in de vier jaar of zoveel eerder als nodig. Dan wordt een regering gekozen die moet kunnen regeren. Door de uitslag van de verkiezing maken we het de politiek al moeilijk genoeg om keuzes te maken en (slagvaardig) besluiten te nemen. Compromissen moeten gesloten worden anders komt de machine tot stilstand. We moeten het dus doen met de regering die gevormd is en het resultaat is van ons stemgedrag.
Als daar tussendoor nieuwe instrumenten komen die de besluitvorming frustreren wordt regeren wel erg lastig. Wat moet een regering doen als ze het fundamenteel oneens is met de uitkomst van een referendum? Eigenlijk heeft ze dan maar één keus en dat is opstappen, met een nieuwe crisis als gevolg.
Als we dan zo nodig referenda willen, dan geef ik de volgende raad. Verhoog de drempel stevig bijvoorbeeld naar 60% of meer; hanteer een stevige drempel voor een minimum aantal nee-stemmers; noem het een ‘mening gevend referendum’. Daar kun je meer mee doen, omdat je dan beter een analyse van de argumenten kunt maken zonder de ‘druk’ dat je er iets mee moet doen en het is altijd zinnig om naar de mening van anderen te luisteren.
Ten slotte een referendum hoor je vooraf te doen en niet achteraf. In het geval van Oekraïne is het simpelweg te laat. Europa heeft al besloten en daar valt niets meer aan te doen. Een feest voor de democratie wordt het genoemd, jammer dan toch dat er slechts zo’n kleine minderheid van genoten heeft.
Duur feestje?
